AGNIESZKA KORYCKA
Montaż intelektualno-emocjonalny Jerzego Kawalerowicza w Faraonie
Rozdział porusza zagadnienia autorskiego montażu reżysera. Zdaniem Kawalerowicza dzieło filmowe powinno ukazywać i wywoływać stany emocjonalne w sposób nieoczywisty, czemu służy montaż, opowiadający o świecie wewnętrznym bohatera. Analiza i interpretacja materiału odwołuje się do krótszej wersji Faraona, a także do scenariusza i scenopisu, co pozwala prześledzić „myślenie montażowe” reżysera na wcześniejszych etapach jego pracy.
Zastosowana metoda badawcza korzysta z założeń analizy antropologiczno-morfologicznej dzieła filmowego, wraz z wykorzystaniem zasad filmoznawczego opisu gęstego. Przyjęta perspektywa traktuje montaż jako środek wyrazu artystycznego łączący w zintegrowaną całość inne elementy składające się na obraz filmowy. Montaż w Faraonie wprowadza widza w sam środek toczącej się akcji. Ostre cięcia powodują, iż odbiorca zostaje bezpośrednio przeniesiony w samo sedno zdarzeń. Odczucie widza jest ważniejsze od orientacji w filmowej topografii. Świat przedstawiony zostaje przeniesiony do wymiaru uniwersalnego. Zdegradowanie znaczenia filmowej topografii spowodowało podporządkowanie przestrzeni koncepcji intelektualno-estetycznej reżysera. Dokonało się to przez połączenie płynności i elastyczności montażu wewnątrzujęciowego z ostrym, gwałtownym montażem międzyujęciowym, widocznym w scenach, w których postaci nagle wchodzą w kadr oraz w łącznikach montażowych przedstawiających jazdę rydwanami. Przez ciągłe prowokowanie, tworzenie dynamicznych spięć reżyser nieustannie skłaniania widza do refleksji. Montaż planów i scen wydobywa stany emocjonalne bohaterów, ograniczając tym samym grę aktorską do niezbędnego minimum. Reżyser daje widzowi przywilej godny faraona – oglądający może zaglądać do przestrzeni prywatnych, obserwować Ramzesa w sytuacjach, które nie są znane innym bohaterom i często jako pierwszy może odczuć emocje, które przeżywa postać filmowa. Ukłon w stronę widza Kawalerowicz czyni również przez wprowadzenie narracji równoległej, która przyspiesza rytm filmu, gdy wymaga tego przebieg fabularny, przebieg zdarzeń lub emocji, co szczególnie jest widoczne w zakończeniu filmu.
Poprzez montaż wewnątrzujeciowy i wpisany w niego montaż pionowy reżyser wydobywa konflikt istniejący pomiędzy światem wewnętrznym Ramzesa i otaczającą go rzeczywistością. W montażu obrazu i dźwięku na styku scen najważniejsze są kontrasty hałasu otoczenia i ciszy wnętrza bohatera, sprawiające, że z dysonansów rodzi się harmonia formy. Dzięki zastosowanemu w Faraonie autorskiemu montażowi emocji Kawalerowicz dał się poznać jako prawdziwy wirtuoz – „reżyser stanów emocjonalnych”.