MAGDALENA ULEJCZYK
„Zamyślona dziewczyna przy oknie”. Analiza i interpretacja postaci Marty z filmu Pociąg Jerzego Kawalerowicza

Rozprawę rozpoczyna omówienie cech zbliżających film Pociąg do filmów Nowej Fali i podobieństwa głównej bohaterki do postaci kobiecych pokazywanych przez kino francuskie końca lat pięćdziesiątych XX wieku. Po przedstawieniu początkowego zarysu postaci Marty w scenariuszu i znaczącego wpływu aktorki Lucyny Winnickiej na budowę roli i jej ostateczny kształt, zostają omówione relacje pomiędzy bohaterką filmu a innymi postaciami.
W szczegółowej analizie spotkania Marty i Jerzego uwzględniono grę aktorską, proksemikę, obecność postaci w przestrzeni zamkniętej, pracę kamery i sposób oświetlenia postaci, zmianę relacji pomiędzy bohaterami zachodzącą w czasie całonocnej podróży oraz końcową przemianę bohaterki. Autorka zwraca uwagę na kostiumy bohaterów, towarzyszące im rekwizyty, rolę warstwy muzycznej i dźwięków otoczenia. Omówiony zostaje także pojawiający się w filmie motyw lustra, pozwalający na pogłębione odczytanie relacji pomiędzy postaciami. Analiza relacji pomiędzy Martą a żoną adwokata ukazuje sposób uzyskania przez reżysera przeciwstawienia obu postaci oraz ich współobecności na zasadzie wzajemnego dopełniania się. Autorka zwraca także uwagę na związki istniejące pomiędzy główną bohaterką a kobiecymi postaciami drugoplanowymi: dziewczyną z radiem i konduktorką.
Nocna podróż pociągiem staje się dla Marty podróżą w głąb siebie, czasem refleksji nad dotychczasowym życiem niosącym, wraz z początkiem nowego dnia, wewnętrzną przemianę.
Bohaterka filmu jest pierwszą przedstawioną w polskim filmie sylwetką współczesnej kobiety, z jej codziennością, pragnieniami i marzeniami. Postać Marty z filmu Jerzego Kawalerowicza pozwala obserwować proces kształtowania się wzoru osobowego kobiety w Polsce na początku drugiej połowy XX wieku.