PAWEŁ STROIŃSKI
„Metafizyka uzasadniona psychiką bohatera” – Ryś Stanisława Różewicza
Artykuł analizuje i interpretuje film Stanisława Różewicza Ryś, osadzając go w wielu kontekstach kulturowych. Dzieło, będące adaptacją opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza pt. Kościół w Skaryszewie, opowiada historię księdza kuszonego przez diabła, który przyjmuje postać młodego partyzanta o pseudonimie Ryś. Partyzant namawia kapłana by zabił stelmacha Alojza, który pod koniec drugiej wojny światowej ukrywa w swym domu żydowskie dzieci. Reżyser nawiązuje do wielu religijnych i kulturowych kontekstów, a jednocześnie mniej konwencjonalnie osadza opowieść w wojennej rzeczywistości. Film odwołuje się do dzieł sztuki i sposobu obrazowania sugerującego diabelskie pochodzenie partyzanta. Różewicz czyni z opowiadanej historii uniwersalną parabolę na temat psychomachii, walki o duszę. Twórca wykorzystuje środki wyrazu sugerujące filmowy horror, ale jego dzieło jest w istocie zniuansowanym poszukiwaniem metafizyki zła i jego źródeł. By osiągnąć oba te cele, reżyser i operator wykorzystują grę światła i cienia, wskazującą na moralną dwuznaczność postępowania bohatera. Reżyser wzmacnia wybrane punkty fabularne adaptowanego opowiadania, dzięki czemu wprowadza elementy horroru i jednocześnie osadza opowieść w czasie wojny. W ten sposób film staje się nie tylko paraboliczną refleksją nad dobrem i złem, lecz także ukazuje okropności Holocaustu. Artykuł bada te konteksty i za pomocą narzędzi analizy antropologiczno-morfologicznej interpretuje postępowanie bohaterów filmu, szczególnie przez pryzmat znaczeń wyrażanych przez reżysera za pośrednictwem środków wyrazu odnoszących się do czasu i przestrzeni.