IGOR SARZYŃSKI
Aquirre i Fitzcarraldo. Analiza operatorska postaci w filmach Wernera Herzoga
Rozprawa jest poświęcona zagadnieniom współpracy reżysera i operatora w procesie kreowania postaci filmowej. Jest też próbą wyodrębnienia i opisania elementów sztuki operatorskiej odzwierciedlających osobistą percepcję świata przez twórców ̶ tym wypadku duet Wener Herzog ̶ Thomas Mauch. Tekst skupia się na filmach Aguirre, gniew boży oraz Fitzcarraldo.
Niezwykle istotnym tematem filmów Herzoga jest relacja człowiek – kultura – natura. Stosunek Wernera Herzoga do natury rozciąga się pomiędzy zachwytem a przerażeniem, co znajduje odzwierciedlenie zarówno w jego filmach fabularnych, jak i dokumentach. Podczas powstawania Aguirre oraz Fitzcarraldo ̶ filmów, w których centralnym tematem jest starcie człowieka z naturą ̶ ekipy realizacyjne wielokrotnie stawały się ofiarami jej kaprysów. Herzog nie traktował ich jednak jako przeszkód, lecz jako twórcze paliwo i wykorzystywał do wzmocnienia wiarygodności filmu. Przeżycie twórców stało się przeżyciem postaci. A kamera nie przestawała pracować. Trudno nie odnaleźć w postaci nieugiętego marzyciela Fitzcarraldo samego Herzoga.
Herzog starał się, by efekt widoczny na ekranie był jak najbliższy procesowi jego uzyskiwania, by stworzyć jak najsilniejsze poczucie „ekranowej prawdy”. Treść powstawała wraz z realizacją filmu, a obraz powstawał wraz z treścią ̶ nie ograniczał jej z góry przyjętymi kompozycjami i ramami. Herzog i Mauch nie korzystali ze scenopisów, nie rozplanowywali operatorsko kolejnych sekwencji. Był to bardzo otwarty proces twórczy, akceptujący życie poza rzeczywistością filmu jako część dzieła. „Prawdziwe życie” jest tu wręcz niezbędne ̶ dopiero ono nadaje filmowi właściwy ciężar i autentyczność.
Jednocześnie, mimo całego dokumentalno – improwizowanego podejścia twórców, zarówno Aguirre jak i Fitzcarraldo są filmami o spójnych założeniach operatorskich, bardzo konsekwentnie zrealizowanymi, co zostało uchwycone i opisane w rozprawie. Dopiero porównanie procesu twórczego z finałowym efektem pozwala zrozumieć jak unikalnymi, bezkompromisowymi i romantycznie szczerymi przedsięwzięciami były oba filmy.