SEWERYN KUŚMIERCZYK
Wprowadzenie. Analiza antropologiczno-morfologiczna dzieła filmowego jako praktyka filmoznawcza
W książce Antropologia postaci w dziele filmowym zostały zawarte efekty pracy badawczej wykorzystującej autorską metodologię analizy antropologiczno-morfologicznej dzieła filmowego. Pozwala ona na szczegółową, wyprowadzaną z obrazu filmowego analizę elementów współtworzących poszczególne utwory filmowe, kształtujących ich postać i budowę. Analizie zostaje poddane konkretne użycie filmowych środków wyrazu oraz istniejące pomiędzy nimi zależności – obecna w dziele filmowym sieć znaczeń – w odniesieniu do określonych płaszczyzn analitycznych, którymi są podstawowe kategorie świata przedstawionego, a zarazem główne aspekty struktury dzieła filmowego odczytywane w tej koncepcji także jako kategorie antropologiczne: przestrzeń, czas i człowiek postrzegany w trakcie analizy jako postać filmowa.
Zebrane w procesie analizy drobiazgowe ustalenia wraz z proponowanymi kontekstami interpretacyjnymi umożliwiają poszukiwanie sensów na „wyższych” poziomach znaczeń ze szczególnym uwzględnieniem antropologicznych horyzontów interpretacyjnych. Metodologia zbliża się do stosowanego w antropologii kulturowej „opisu gęstego” i jest przeciwstawiona powierzchownemu, mało wnikliwemu podejściu do filmu. Jednym z jej elementów jest „zasada syzygiów”. Formułuje ona cztery pary określonych obszarów tematycznych odnoszących się do dzieła filmowego. Obszary umieszczone w każdej z par są ze sobą ściśle powiązane. Pozwala to osobom podejmującym pracę analityczną pamiętać o obu obszarach, a równocześnie dostrzegać występujące pomiędzy nimi związki i wynikające z tego faktu znaczenia.
Pierwszą parę, a zarazem jedność tworzą treść i forma dzieła filmowego. Para druga przypomina o jedności przestrzeni i czasu. W trzeciej parze zostały połączone warstwa obrazowa i warstwa audytywna dzieła filmowego. Para czwarta łączy rzeczywistość otaczającą bohaterów z ich światem wewnętrznym.
Metodologia powstała jako efekt indywidualnej pracy naukowo-badawczej i filmoznawczej akademickiej praktyki dydaktycznej. Jej poprawność i funkcjonalność była sprawdzana w trakcie Laboratorium analizy filmu fabularnego prowadzonego przez wiele lat w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
We Wprowadzeniu zostają omówione podstawowe założenia postępowania analitycznego: sposoby uporządkowania pracy, zasady analizy elementów morfologicznych w związku z przestrzenią, czasem i postaciami filmowymi. Przedstawiona zostaje konieczność i zasady prowadzenia opisu analitycznego. Kolejnym omówionym etapem pracy jest analiza wzajemnego przenikania i zespolenia istniejącego pomiędzy przestrzenią, czasem i postaciami w obrębie analizowanych fragmentów filmu oraz zestawienie i analiza funkcji pełnionych przez poszczególne środki wyrazu na tych płaszczyznach równocześnie. W ten sposób pojawia się możliwość szczegółowego i pogłębionego wglądu w całe dzieło filmowe, w jego kompozycję i strukturę, wpisania zawartej w nim opowieści o człowieku w antropologiczne horyzonty interpretacyjne, w ład kulturowy, którego człowiek doświadcza i w którym istnieje.
Wszystkie zamieszczone w książce rozprawy są efektem pracy badawczej łączącej metodologię analizy dzieła filmowego i wiedzę filmoznawczą z wiedzą i wrażliwością antropologiczną.
Plik z rozdziałem do pobrania