ROBERT BIRKHOLC
Cień, który męczy. Doświadczenie alienacji w „Konformiście” Bernardo Bertolucciego
Tekst stanowi analizę i interpretację filmu Konformista Bernardo Bertolucciego. Autor skupia się przede wszystkim na technikach subiektywizujących, za pomocą których twórcy uobecniają doświadczenie wewnętrzne bohatera. Charakteryzując narrację filmu, autor wprowadza kategorię subiektywizacji zapośredniczonej, którą uznaje za figurę w pewien sposób zbliżoną do literackiej mowy pozornie zależnej. Cechami tej figury są: 1) subiektywizacja przekazu na poziomie stylistycznym i 2) interferencja fokalizacji wewnętrznej i fokalizacji zewnętrznej. Autor analizuje kolejne części filmu, ukazujące podróż wewnętrzną głównego bohatera. Jest nim Marcello Clerici, mężczyzna, który w latach trzydziestych XX wieku podejmuje z własnej woli współpracę z włoskimi faszystami. Dzieło Bertolucciego przedstawia doświadczenie podmiotu wyalienowanego, który wypiera się własnych pragnień. To właśnie perspektywa Clericiego motywuje szczególną stylistykę filmu. O emocjach i nastroju bohatera informuje widza szczególne oświetlenie, nierealna kolorystyka, montaż i warstwa sonorystyczna. Jednocześnie Bertolucci buduje jednak dystans w stosunku do postaci. Autor dowodzi, że figura subiektywizacji zapośredniczonej pozwala na przefiltrowanie rozmaitych elementów narracji przez emocje wyalienowanego Clericiego, a jednocześnie umożliwia włączenie w obręb subiektywizacji ironicznego „komentarza” wyższej instancji narracyjnej. Kreując podwójną perspektywę, twórcy na różne sposoby akcentują rozdźwięk między dążeniami bohatera a stanem głębokiego wyobcowania, który mężczyzna nieustannie odczuwa. Taka narracja angażuje widza intelektualnie i pozwala mu krytycznie zdystansować się do postawy Clericiego.