PAWEŁ STROIŃSKI
Wkraczanie dziecka w świat wojny. Obrazy podróży wewnętrznej w Świadectwie urodzenia Stanisława Różewicza
Rozprawa jest poświęcona przedstawieniu podróży wewnętrznej bohaterów składającego się z trzech nowel filmu Świadectwo urodzenia Stanisława Różewicza. Podstawą interpretacji jest analiza zawartych w filmie relacji między bohaterami przedstawionych wydarzeń a wojenną przestrzenią. Dwie nowele, pierwsza i ostatnia, oparte są na motywie podróży.
W Na drodze bohaterowie uciekają przed wojną, która zaczyna ich osaczać. Już pierwsze ujęcie noweli wprowadza głównego bohatera w podróż, rozumianą nie tylko dosłownie, lecz także jako domena jego egzystencji. Wojna wkracza w życie Janka poprzez relację z zagubionym taborytą i zbliżające się działania wojenne, w filmie raczej słyszane, niż widziane.
Fabuła Listu z obozu, środkowej noweli, rozgrywa się w okupowanym miasteczku, w którym najstarszy z trzech braci musi opiekować się młodszym rodzeństwem. Tutaj nośnikiem znaczeń są nie tylko wątki autobiograficzne, związane z życiem braci Różewiczów w trakcie wojny. Ważna jest także topografia miasteczka, a zwłaszcza stanowiący swoisty komentarz do rozwoju Zbyszka obóz radzieckich jeńców, którego opis znajduje swą paralelę w poezji współscenarzysty filmu, Tadeusza Różewicza. Trzecia część filmu, Kropla krwi jest opartą na faktach historią Mirki, żydowskiej dziewczynki, która próbuje przeżyć i znaleźć swoje miejsce po likwidacji getta. W po raz kolejny wykorzystującej motyw wędrówki noweli, bohaterka, by przeżyć, musi przeobrazić własną tożsamość. Jeśli poprzednie nowele zawężały krąg przestrzeni bezpiecznej dla protagonistów, w Kropli krwi potencjalne źródło bezpośredniego zagrożenia znajduje się wszędzie.
Aby pokazać wewnętrzną podróż dzieci i ich wymuszone dojrzewanie, Stanisław Różewicz prowadzi bardzo precyzyjną grę między przestrzenią a dającym poczucie bezpieczeństwa miejscem. Za pomocą analizy antropologiczno-morfologicznej, artykuł określa, w jaki sposób dziecięcy bohaterowie filmu wchodzą w interakcję z otaczającą ich przestrzenią i w jaki sposób ich relacje z otoczeniem i innymi ludźmi wprowadzają ich w brutalny świat wojny.