AGNIESZKA KORYCKA
Wszechświat jurodiwego w filmie Samotny głos człowieka Aleksandra Sokurowa
Rozprawa jest poświęcona analizie i interpretacji debiutu Aleksandra Sokurowa Samotny głos człowieka pod kątem postaci głównego bohatera Nikity Firsowa, w którego zachowaniu można odnaleźć cechy jurodiwego. Szczególna uwaga została zwrócona na cechy języka filmowego reżysera i ich podobieństwo do sztuki ikony. Celem Sokurowa jest zniekształcenie obrazu, pokazanie płaskości kadru przez stosowanie filtrów, wykorzystywanie luster, szyb, które powodują, że kontury stają się rozmyte, a kolory zszarzałe. Odbiorca musi w ten sposób niemalże dosłownie przedrzeć się przez warstwy obrazu zupełnie jakby próbował kontemplować prawosławną ikonę. Kamera wnikliwie bada pejzaże, zdjęcia z przeszłości, zamyślone pozy bohaterów, czego wyrazem są „kadry-pauzy” oraz kamee.
Reżysera interesują stany graniczne oraz przestrzenie liminalne, gdzie często sytuowani są bohaterowie filmu. Z analizą obrazu jako ikony wiąże się postać jurodwiego. Firsow jest bierny, apatyczny, martwy dla świata ziemskiego. Jego celem jest osiągnięcie duchowej doskonałości oraz idealnej miłości wyrastającej z Sołowiowowskiej idei istoty androgynicznej. Droga Nikity wiedzie przez dom ukochanej Luby, gdzie musi zmierzyć się pokusami cielesnymi, miejskie targowisko, gdzie upokarzany, martwy dla świata przechodzi proces inicjacji i przygotowuje się na mające nastąpić odrodzenie.
Motyw przejścia między życiem i śmiercią należy do podstawowych cech kina Sokurowa. W Samotnym głosie człowieka na uwagę zasługują dwa symbole, które są nadrzędne wobec wszystkich pozostałych elementów dzieła. Księżyc przynależy Nikicie, Lubie – Słońce. Pierwszy z elementów nawiązuje do świata zmarłych, jest bierny, gdyż otrzymuje światło od Słońca, które go ożywia. W analizowanym debiucie mężczyźnie można przypisać cechy kobiece: delikatność, nieśmiałość, skromność, które pozostają w zgodzie z rodzajem żeńskim słowa „księżyc” – „łuna” w języku rosyjskim. Luba jako „bogini Słońca” została zapowiedziana przez słoneczny promień i ma moc, która uzdrawia fizycznie chorego Firsowa a także konstytuuje jego dążenia do stanu duchowej pełni.
Droga Nikity rozumiana jako podróż jurodiwego jest usłana trudnościami, których pokonanie może zapewnić osiągnięcie doskonałości. We wnętrzu bohatera dochodzi do starcia antagonistycznych komponentów ludzkiej natury: ciała i ducha, co znajduje odzwierciedlenie w formie dzieła filmowego.